De VKK werd in 1916 met een speciaal doel gevormd uit de Oud-Katholieke Kerk in Engeland. Door haar ontstaan uit de OKK werd de VKK stevig gepositioneerd op de traditioneel christelijke lijn van apostolische successie, sacramenten, hiërarchisch georganiseerde geestelijkheid, geloofsbelijdenissen, de bijbel als geïnspireerde goddelijke openbaring en een "katholieke", dat wil zeggen sacramentele eredienst. In de Beginselverklaring (p.4) wordt de christelijke fundering van de VKK als volgt verwoord:

Daarmee is de VKK een bij uitstek christelijke kerk. Het gaat om een bewuste keuze om binnen de christelijke tradities het speciale doel waarvoor de Kerk in het leven werd geroepen, te realiseren:

"De Vrij-Katholieke Kerk is een beweging geënt op traditie, bedoeld om vernieuwing teweeg te brengen in de religieuze aanbidding langs de oude lijnen. De Vrij-Katholieke Kerk werd geplaatst op de oude, traditionele lijn met de bedoeling daarin meer vitaliteit, verjonging en vernieuwing te brengen. Aldus priester Van der Stok in 1954.

Die verjonging en vernieuwing zouden plaats moeten vinden door de mogelijkheden die de theosofie daarvoor biedt.

Aan het eind van de vorige eeuw is er sprake van een nieuwe openbaring van de aloude Goddelijke Wijsheid of Theosofia. Het belangrijkste kanaal daarvoor was de Theosofische Vereniging. Door alle eeuwen heen zijn er theosofen geweest. Maar theosofische ideeën waren niet zo openlijk en wijd verbreid. Door het werk van mevrouw Blavatsky - en degenen die na haar kwamen - zijn de theosofische leringen in de volle openbaarheid gekomen en voor veel meer mensen toegankelijk gemaakt. Nu, ruim 100 jaar later, weten we allemaal dat kennis over theosofie, esoterie en occultisme zeer wijd verbreid is. De VKK is in het leven geroepen om binnen het Christendom vanuit de theosofie een nieuw licht te werpen op religie en religieuze beleving, en gereedschappen aan te reiken voor een andere - esoterische - interpretatie van de Bijbel. Daarin ligt het totaal nieuwe, het totaal anders zijn van de VKK ten opzichte van andere kerkgenootschappen.

Wat zijn nu de wezenskenmerken van de theosofie? Het is goed om onderscheid te maken tussen Theosofia en theosofie. De eerste is de Goddelijke Wijsheid, de Waarheid. De tweede is het stelsel van leringen die een afspiegeling van die Goddelijke Wijsheid is, geformuleerd door mensen. Theosofie is dus geen Theosofia, heeft daar wel mee te maken, maar kent zijn beperkingen.

Wezenskenmerken van theosofie zijn:

Een heel belangrijk kenmerk is dat de theosofie universeel is. Het staat boven alles, verbindt zich niet met godsdienstige, culturele, sociale, economische, politieke of wetenschap-pelijke delen van de menselijke samenleving. Theosofie geeft de mens juist de mogelijkheid om in deze in elkaar grijpende en elkaar beïnvloedende delen van de samenleving een extra dimensie te ontdekken die te maken heeft met het plan van evolutie.

Op welke wijze en waar worden de theosofische leringen teruggevonden in de VKK? Allereerst kan daarbij gedacht worden aan het positieve beeld van de mens als eeuwig levend en evoluerend geestelijk wezen. De mens is een geestelijk wezen dat door vele levens heen werkt aan de ontplooiing en ontwikkeling van het inwonende goddelijke bewustzijn, ook wel monade of goddelijke vonk genoemd, om uiteindelijk tot volmaaktheid te komen. In de Beginselverklaring (p.5) wordt dat als volgt beschreven:

In het confiteor zeggen we: "Heer, Gij hebt de mens onsterfelijk geschapen en hem tot een beeld gemaakt van Uw eigen eeuwigheid..", daarmee verwijzend naar de theosofische lering van de eeuwige, geestelijke mens. In dat zelfde confiteor vinden we ook het streven van de mens terug om het goddelijke in zich te willen ontplooien en ontwikkelen. Weliswaar min of meer verhuld in de passage:

De wet van Karma maakt dat dit alles op rechtvaardige wijze geschiedt en de goddelijke Liefde en Wijsheid ("genade") dragen er zorg voor dat de mens en mensheid zijn karma rechtvaardig krijgt toegedeeld en zo van zijn fouten ("zonden") leert. Dit vinden we als geloofsartikel terug in het credo:

In het vervolg van dat credo vinden we iets terug van het theosofisch idee van eenheid van leven in het begrip "de broederschap der mensheid". Overigens is het bestaan van de broederschap der mensheid een belangrijk kenmerk van theosofische leringen. Nog beter komt dit tot uitdrukking in het laatste collectegebed, dat van de Vrede:

In de Beginselverklaring (p.9) wordt een duidelijke relatie gelegd tussen ethiek en de eenheid van leven:

"De ethische verantwoordelijkheid van de mens draagt verdraagzaamheid, liefde en broederschap in zich en moet, als gevolg van de wezenlijke eenheid van alle Leven, uitgaan boven nationaliteit en huidskleur tot medemensen van alle godsdiensten.." en "Voorts gelooft de VKK dat de mens ethische verplichtingen heeft ten opzichte van alle rijken der natuur waarin God's scheppend leven trilt. Als een oudere broeder behoort de mens de planten- en dierenwereld te beschermen en te verzorgen..".

In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat in deze tijd het theosofische gedachtegoed dat ten grondslag ligt aan onze kerk, gemeengoed is geworden. De eenheid van leven, de mens als evoluerend geestelijk wezen, karma en reïncarnatie, op de hoek van de straat; tijdens koffiepauzes en lunches in de kantines op het werk wordt er over gesproken. In de wetenschappelijke wereld van de fysica worden nieuwe inzichten ontwikkeld die feitelijk bepaalde theosofische leringen bevestigen. Op het gebied van de genezing is een sterke alternatieve stroming ontstaan waarin gewerkt wordt vanuit theosofische inzichten over de samenstelling en het functioneren van de mens. Ook in het zakenleven vinden we uitingen van theosofische beginselen terug. De termen die we in deze tijd daarvoor hanteren zijn wat anders. We praten over holisme, over ecologie, over synthese, over heelwording, maar hoe we het ook noemen, ze verwijzen alle naar de samenhang der dingen en de onderliggende eenheid. Een groot deel van de mensheid is bezig het denken en voelen in termen van afscheiding en fragmentatie achter zich te laten en deze benadering in te ruilen voor denken en voelen in verbondenheid en eenwording: een proces van "spiritualisering" van de mensheid of, anders gezegd, een proces waarin de werking van het Christusbewustzijn meer en meer zichtbaar wordt.

Schaalbewustzijn

De tijd waarin we nu leven is echt fundamenteel anders dan 120 jaar geleden, toen de theosofie opnieuw in de wereld werd gebracht. Maar onze tijd is ook fundamenteel anders dan 20 - 30 jaar geleden. Onze tijd bevestigt en geeft nadrukkelijk uitdrukking aan het theosofische gedachtegoed. We noemen het anders: New Age denken. Theosofie is meer dan ooit springlevend. Wanneer de VKK echt werk wil maken van de volgende passage uit de Beginselverklaring dan zal ze dus niet haar theosofische grondslag moeten verloochenen, maar veeleer moeten zoeken naar wegen om bij te blijven in de snelle ontwikkelingen:

Die groei en verlichting zijn ontegenzeggelijk aanwezig. In weerwil van de gruwelen en de oorlogen die we in de wereld zien, is dit zo. De lange historie van de mensheid heeft duidelijk gemaakt dat de processen van gewelddadige vernietiging niet in staat zijn om de vooruitgang tegen te houden.

Het is dus meer dan ooit noodzakelijk dat de VKK haar theosofische grondslag behoudt. Doet ze dat niet, dan raakt ze geïsoleerd van de samenleving waarin theosofie op zo veel verschillende wijzen tot uitdrukking komt.

Deze en de toekomstige tijd wordt wel de New Age genoemd, het Nieuwe Tijdperk of het Aquariustijdperk. Wat is de taak van onze christelijk, theosofische Kerk in dit tijdperk? Hiervoor hadden we al gezegd dat de taak van de VKK is "om vernieuwing teweeg te brengen in de religieuze aanbidding langs de oude lijnen". Volgens priester Van der Stok houdt de hier beschreven taak verband met een nog grotere taak die de Vrij-Katholieke Kerk is toegedacht. Het Aquariustijdperk is de zevende periode van ca. 2.000 jaar waarmee het grotere tijdperk van 14.000 jaar wordt afgesloten. Het Aquariustijdperk moet leiden tot de volmaking van die 14.000 jaar en onze Kerk zou daarin als een instrument van volmaking een rol spelen.

Om mee te kunnen gaan in de "spirituele vaart der volkeren" heeft onze Kerk meer dan ooit haar theosofie nodig, haar esoterische beschouwingswijze en haar gnostieke inslag. Dat zijn de instrumenten waarmee ze haar taak moet zien te vervullen.

Straalbewustzijn

Het Aquariustijdperk is een tijdperk waar-in de vrouwelijke spirituele zijde meer tot zijn recht dient te komen; het is een ceremonieel tijdperk waarin de feestdagen van Onze Lieve Vrouwe en de Aartsengel Michaël een op de voorgrond tredende plaats gaan innemen. Engelen en de samenwerking tussen Engelen en mensen in kunst, rituaal, genezing en het dagelijks leven worden steeds belangrijker. Het bewustzijn van eenheid en broederschap, de kennis over en de bewuste samenwerking met het innerlijk bestuur van de wereld zal steeds meer toenemen. De aarde zal steeds meer gezien worden als een evoluerend organisme van wier evolutie wij deel uitmaken. De relatie van onze planeet met het zonnestelsel waarvan ze deel uitmaakt, maar ook met de kosmos zal steeds bewuster beleefd worden.

Priester Van der Stok wijst erop dat in de Mis het vrouwelijk spiritueel element nog te zeer ontbreekt. Iets daarvan wordt ge-compenseerd door voorafgaand aan de Mis - als onderdeel daarvan - de Meditatie op de Wijsheid dan wel het rituaal van de Proloog te doen. Beide vormen een voorbeeld van vernieuwing in de traditionele lijn. Maar het gaat om meer dan dat. Ook in de Mis zelf moeten bewust openingen worden gemaakt. En daarnaast is er voor de gemeente een heel belangrijke rol weggelegd.

Om tot volmaking van het grote tijdperk te komen is spirituele regeneratie en opbouw noodzakelijk. Een proces dat reeds op gang is gekomen. Dit gebeurt door de Machten van de Wijsheid, de specifieke invloed van de Grote Moeder. De regenererende werking van de Machten van de Grote Moeder gaat door de gemeente. Hier ligt voor de Vrij-Katholieke Kerk een duidelijke taak weggelegd.

Een echt goede bezinning over wat de plaats en de taak van onze Kerk in het Nieuwe Tijdperk zijn, heeft naar mijn idee nooit plaats gevonden. Hieronder kan verstaan worden de bereidheid je los te maken van wat je nu bent, namelijk het product van het verleden. Veel van de leidende gedachten uit het Kerkelijk Jaar zou de Kerk als instituut zich ook moeten aantrekken. Wat onze Kerk nodig heeft is een Aswoensdaggebeuren om vernieuwd en herboren uit de as te herrijzen.

Ons probleem is dat we onze stichters niet kunnen loslaten. Terwijl zij nooit bedoeld hebben dat wij tot in eeuwigheid ons aan hen zouden verbinden. Daardoor beperken wij ons in onze eigen creatieve mogelijkheden.

In het Aquariustijdperk zal ook het ceremonieel werk tot hogere ontwikkeling komen. De samenwerking tussen Engelen en mensen dient verder uitgebouwd te worden. Hier liggen kansen voor de Vrij-Katholieke Kerk van wie visie, begrip en ontwikkeling wordt verwacht. Het huidige peil van ceremonieel werk zal verbleken bij het uiteindelijke peil wat in het Aquariustijdperk zal worden bereikt, aldus priester Van der Stok. Zo een uitspraak lijkt een vingerwijzing te zijn. Namelijk, dat de huidige ceremoniële vorm waarmee de Vrij-Katholieke Kerk werkt, niet toereikend zal zijn voor de Nieuwe Tijd.

Toch kunnen we zelf ook wel inzien dat de huidige Mis waarschijnlijk niet de juiste ceremoniële vorm is voor het Aquariustijdperk. De Vrij-Katholieke Kerk is in feite een Kerk uit het voorbije Vissentijdperk. Daarin liggen haar wortels. Al hetgeen aan innerlijke kennis in de katholieke Kerk in de loop der eeuwen verloren is gegaan, is aan het eind van het Vissentijdperk door de stichterbisschoppen Leadbeater en Wedgwood in de Vrij-Katholieke Kerk weer zichtbaar gemaakt. De Vrij-Katholieke Kerk is dus eigenlijk een gerestaureerde Vissenkerk. Dit betekent mijns inziens dan ook dat zij niet zo maar overgeplant kan worden in het Aquariustijdperk. Ieder tijdperk heeft zijn eigen achtergrond, zijn eigen substantie. Zo bezien heeft de Aquariusmens een andere substantie dan de Vissenmens en is dus wezenlijk verschillend. De Vrij-Katholieke Kerk is de best denkbare vorm van de Vissenkerk, bedoeld voor de mensen uit die periode en geënt op de substantie van die periode. Die substantie is geleidelijk aan het verdwijnen en wordt vervangen door die van het Aquariustijdperk. Dit is mede de oorzaak dat in zo'n korte tijd zich zulke grote veranderingen in de wereld voltrekken. De consequentie is echter dat daarmee uiteindelijk de bestaansgrond van de Vrij-Katholieke Kerk ook zal verdwijnen en daarmee de Vrij-Katholieke Kerk. Tenzij zij in staat is om vanuit haar inzicht en kennis (lees: theosofie) zichzelf te enten op die nieuwe substantie. En dat is haar huidige taak om haar toekomstige taak te kunnen vervullen.

De Vrij-Katholieke Kerk heeft zichzelf altijd willen profileren als de Kerk van kennis en inzicht. In deze tijd komt het erop aan deze kennis en inzicht aan te wenden om de Kerk geleidelijk aan om te vormen tot een echte Aquariuskerk. Een Kerk waarin de Aquariusmens zich thuis voelt. Dit vraagt van haar leden en geestelijkheid een open instelling en afwezigheid van conservatisme. Pas dan zal de Vrij-Katholieke Kerk in staat zijn de erfenis van het Vissentijdperk te vertalen in vormen die aansluiten bij de behoefte van de Aquariusmens. We komen hier bij een punt waarover opmerkelijk weinig is gezegd en geschreven. In alle gesproken en geschreven woord over de Vrij-Katholieke Kerk als Kerk van het Nieuwe Tijdperk ging de aandacht alleen uit naar de opvattingen en ideeën die de Vrij-Katholieke Kerk tot Aquariuskerk maken. De liturgie en de vormzijde bleven altijd buiten de discussie. Toch denk ik dat het essentieel is voor het voortbestaan van de Vrij-Katholieke Kerk dat zij zich afvraagt of de huidige liturgie wel een Aquariusliturgie is. Is de huidige eucharistische vorm - hoe mooi zij ook is - wel de vorm die de mens van dat tijdperk aanspreekt?

Om antwoord te geven op die vraag moeten wij de essentie van het Aquariustijdperk kennen. Daarvoor hebben we onze theosofische kennis nodig, onze esoterische beschouwingswijze en gnostieke inslag. Wanneer een beeld van het Aquariustijdperk is gevormd komt het moment waarop de Vrij-Katholieke Kerk zich dient af te vragen of zij vindt dat ze in dat beeld past. Zo niet, dan zal zij zich moeten aanpassen, resulterend in een Kerk waarin de Aquariusmens uiting kan geven aan zijn religieuze gevoelens, op een wijze en in een vorm en in bewoordingen die passen bij zijn Aquariusachtergrond. Daar het in de Kerk gaat om een wisselwerking tussen "beneden en boven" dient de vorm van de Mis een volmaakt instrument te blijven voor de uitstorting van Goddelijke Zegen en dient de Kerk de volmaakte plaats te zijn waar de mens zijn goddelijke Vader en Moeder ontmoet en waar hij bewust met elkaar en met Engelen kan samenwerken. Dat moet bij elke verandering voorop staan. Tevens mag de Vrij-Katholieke Kerk in dit veranderingsproces nooit het doel waarvoor zij gesticht is uit het oog verliezen: vanuit een theosofische achtergrond licht te werpen op de Mens en het Christendom. Gebeurt dat wel dan valt haar bestaansrecht weg.