Toen James Wedgwood op 13 februari 1916 tot bisschop van de Engelse tak van de Oud Katholieke Kerk werd gewijd - welke datum wij nu als de geboortedatum van de Vrij-Katholieke Kerk beschouwen - was het religieuze klimaat in het Verenigd Koninkrijk, alsmede dat van Europa in het algemeen, veelal door spanningen, conflicten en starheid ontwricht. Wetenschappers met evolutionaire theorieën en de antropologen en sociologen die deze toepasten, werden als een bedreiging gezien door het religieuze heersende bestel, dat zich voor het merendeel defensief opstelde - al waren er liberale Protestante bewegingen die hun theologie opnieuw verwoordden op grond van evolutionaire zowel als bijbelse grondslagen. Katholiek modernisme werd niet in dank aanvaard, en de vertegenwoordigers ervan werden onderdrukt, of, als zij zich tactvol en ingetogen opstelden, gewoon genegeerd. Letterlijke interpretatie van de geschriften bleef diep verankerd gebruik. De Methodisten en het Leger des Heils boden een welkome sociale toepassing van bjbelse idealen aan, terwijl zij ieder vorm van sacrament dat afhankelijk van de Apostolische Successie was, afwezen.

Christelijke devotie was overal te vinden, maar telkens verankerd in de liefdeloze leer van plaatsvervangende verzoening - het aangevoerde (zelf-)offer van Christus als losgeld om de woede van een onrecht gedane en legalistische God te doen bedaren.

Het was in deze moeilijke omstandigheden dat de kleine kerk opkwam. Wedgwood werkte om het kerkje in het Verenigd Koninkrijk te consolideren alvorens hij vertrok naar Australië, waar hij een eerder gedane toezegging van Charles Leadbeater aanvaardde. Deze had hem namelijk beloofd, hem te zullen bijstaan bij het voorbereiden van een veelomvattende liturgie, het zoeken naar geschikte kandidaat-priesters en het oprichten van gemeentes. Het werk ging voorspoedig, met experimentele diensten die privé of met uitgenodigde deelnemers uitgevoerd werden. De eerste liturgie van de H. Mis verscheen in 1917, de overige diensten volgden in rap tempo. Tijdens de drie jaren van liturgie-ontwikkeling reisde Wedgwood van tijd tot tijd naar landen zoals Nieuw Zeeland, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en landen in Europa, om waar mogelijk geschikte priesters te wijden en gemeentes op te richten. Normaliter kwamen deze nieuwe gemeentes bijeen in geleende of gehuurde gebouwen, vaak die van de plaatselijke Theosofsche Vereniging. Wedgwood maakte hieromtrent geen verontschuldigingen. Hij zag de Vrij-Katholieke Kerk (in 1918 veranderde de naam in The Liberal Catholic Church) als een combinatie van de theosofische interpretatie van het Christendom met Katholieke Sacramenten.

Wedgwood en Leadbeater waren openlijk bezig om kandidaten voor wijding uit te zoeken onder diegenen met goede karaktereigenschappen die al jarenlang bezig waren om de Wijsheidstraditie, oftewel Theosofie, systematisch te bestuderen en die zich konden vinden in een meditatieve en ietwat ascetisch levensstijl. Het was hun mening dat later een cursus, toegesneden op het opleiden van geschikte kandidaten voor wijding, opgesteld zou moeten worden; in de tussentijd moesten voor nieuwe kerken geestelijken gevonden worden.

Ondanks de zware wissel die getrokken werd op leden en middelen van de Theosofische Vereniging, was Wedgwood niet bezig om een kerk te stichten alleen voor theosofen. Van meet af zag hij de Vrij-Katholieke Kerk als een veilige haven voor vrijdenkende, liberaal gerichte Christenen die zich niet meer thuis voelden in de heersende kerken. Mettertijd, zo geloofde hij, zouden dit soort mensen de meerderheid van Vrij-Katholieken vormen.

De Stichters gaven er de voorkeur aan hun nieuwe kerk stilletjes op poten te zetten. Maar dit mocht niet zijn, omdat Amerikaanse tegenstanders van Leadbeater, horende dat hij in Sydney zijn verblijf had gevestigd, de desbetreffende gezaghebbenden op de hoogte stelden dat een gevaarlijke man hun jurisdictie betrad. Hierop volgde een langdurig, doch met tussenpozen, onderzoek tezamen met sensationele en spottende krantenberichten. Uiteindelijk staakte de politie de zoektocht naar bewijsmateriaal dat niet bestond, en de krantencampagne een langzame dood stierf.

Leadbeater overleefde dit alles met onverstoorbare gelijkmoedigheid, maar toen de aantijgingen Wedgwood volgden naar het Verenigd Koninkrijk, kwamen zijn reputatie en gezondheid zo onder druk te staan, dat hij zich verplicht voelde als voorzittend bisschop af te treden en de teugels aan de veel oudere Leadbeater over te dragen. Na zich enkele jaren in academisch werk te hebben verdiept - doctorale studies over klankmechanica toegepast op orgelmuziek - kwam Wedgwood terug en vervulde actief en effectief werk voor de kerk in het Verenigd Koninkrijk en Europa. Maar hij wees herhaaldelijk Leadbeaters uitnodiging om weer voorzittend bisschop te worden, van de hand.

De twee Stichters van de Vrij-Katholieke Kerk waren, volgens mij, mensen van buitengewoon talent en visie, mensen die bereid waren dit pionierswerk te verrichten, volkomen overtuigd dat zij het deden met de zegen en inderdaad ook de directe begeleiding van de Heer Christus zelf. Zij brachten machtige gaven voor het werk mee. Beiden waren diep spiritueel en ze waren zich bewust van de stroom en concentratie van spirituele krachten in de werking van de sacramentele diensten van de kerk. Deze hoogontwikkelde gaven stelde hen in staat de diensten zodanig in te richten dat de krachtuitstorting als kanaal van genade gemaximaliseerd werd. Wedgwood bracht zijn gave van taalgebruik, die uit aandachtige lezing van de liturgie blijkt, (waarvan hij de voornaamste auteur was) mee. Terwijl Leadbeater als een stil doch krachtig ceremonialist uitgebeeld wordt, wijst de beschikbare informatie erop dat Wedgwood een man van bijzondere persoonlijke charme was en een elektrificerend celebrant - een ieder inspirerend die gelukkig genoeg was zich in zijn aanwezigheid te bevinden. De fundamenten die deze twee oprichters legden is ons kostbaar erfgoed, eventueel van tijd tot tijd marginaal aan te passen als waarden en taal veranderen, maar in essentie en substantie behouden voor hen die ons zullen opvolgen.

Deze bisschoppen hebben een kerk opgericht met een visie die revolutionair was voor het eerste kwart van deze eeuw, een visie die in vele aspecten bij het einde van deze eeuw nog steeds dat opschrift mag dragen. Zij hebben ons een prachtige liturgie nagelaten, een eenvoudige doch diepgaande Beginselverklaring en Samenvatting van de Leer, een uitgebreide literatuur van commentaar en interpretatie, en persoonlijke voorbeelden van toewijding en opoffering die wij allen kunnen hoogachten en, naar mate wij dat kunnen, navolgen. Boven alles, hebben zij ons een kerk nagelaten voor de volgende eeuwen, die uitdrukking geeft aan hun gedeelde visie. Met het risico het sublieme als allerdaags te laten klinken, denk ik dat wij de hoofdpunten van deze visie als volgt kunnen opsommen:

De stichters zagen de Vrij-Katholieke Kerk als: